باورهای هندی از توحید تا شرک

فرهنگ دینی سرزمین هند در دسترس مردم نبود و متون دینی فلسفی و عمیق در اختیار طبقه "خواص و روحانیون" بود؛ از این‌رو دین عوام با مجموعه‌ای از اشعار، افسانه‌ها و مناجات‌های عارفانه و گاه نامفهوم طی سالیان دراز به نام وید (بید) یعنی دانش هندی گردآوری شد. این مجموعه به عنوان قدیمی‌ترین کتاب مذهبی مدون عالم شناخته شده که مادر ادیان هندی است؛ اکثر پژوهشگران از آن به عنوان دین یاد نمی‌کنند و آن را فرهنگ و آیین زندگی می‌شمارند. دین، آیین و باورهای رایج در سرزمین هند با ماجراهایی افسانه‌وار، مبهم و شگفت‌انگیز در میان خواص حضور داشته است. آنچه از ظاهر آیین‌های هندویی برمی‌آید شرک، بت‌پرستی و خرافه‌گرایی است اما حقیقت آن چنین نیست. پیشینه آیین هندو و مکاتب و فرقه‌های منشعب از آن بیانگر یکتاپرستی و اعتقاد به وحدانیت خالق است. چنانکه آریاییان هندوایرانی همواره یکتاپرست بوده و جلوه‌های گوناگون طبیعت را در قالب خدایان ستایش می‌کردند؛ آنها هرگز بت‌پرست نبوده و در عین باورهای کثرت‌گرا، به توحید معتقد بودند. تلقی دین‌های سامی1 از توحید با هندوئیسم به عنوان دینی تکوینی متفاوت است. پژوهش‌های میدانی نگارنده در سرزمین هندوان و گفتگو با متفکران آن حاکی از آن است امروز آیین‌های رایج در هندوئیسم صورت تحریف‌یافته‌ای از باور توحیدی است که در منشأ خود چنانکه در اوپانیشادها آمده به یگانگی آفریدگار معتقد بوده است. اما مانند سایر ادیان توحیدی ابراهیمی که ضمن اعتقاد به یگانگی خالق، در سایر مشخصات و تفسیرهای خود از هستی تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند،‌ می‌توان هندوئیسم را نیز گونه‌ای باور اولیه به یگانگی خداوند و معتقد به توحید خالق دانست که به دلایل تاریخی دچار تحریف‌هایی شده که به شکل امروزی درآمده و با حقیقت باور توحیدی آن فاصله‌ای زیاد پیدا کرده است.